Związki o budowie cząsteczkowej podobnej do budowy cząstek różnych związków biologicznie czynnych; ich działaniem jest zaburzanie prawidłowego przebiegu przemiany materii. Zastępują właściwe metabolity w procesach biochemicznych środkami zawierającymi w swoim składzie substancje zakłócające tworzenie się prawidłowych metabolitów w komórkach.
Zastosowanie antymetabolitów w leczeniu onkologicznym
Jest to bardzo ważne narzędzie, które jest wykorzystywane zwłaszcza podczas leczenia różnego rodzaju nowotworów. Antymetabolity mają też na celu zahamować syntezę nowego DNA. Po użyciu antymetabolitów dochodzi do zahamowania reakcji enzymatycznych, które umożliwiają podział komórek nowotworowych dzięki inhibitorom tetrahydrogenazy folianowej takim jak metotreksat, ralitreksed, pemetreksed albo do wbudowania się do struktury nowego DNA fałszywego składnika, łudząco przypominającego w budowie chemicznej ten prawdziwy. Ze względu na wysoką skuteczność w walce z komórkami rakowymi antymetabolity są najczęściej stosowanymi cytostatykami.
Oprócz środków wykorzystywanych w medycynie istnieją również metabolity, z którymi mamy do czynienia w życiu codziennym. Są nimi wszelkiego rodzaju środki owadobójcze i chwastobójcze.
Poniżej przedstawiona została szczegółowa charakterystyka wszystkich rodzajów antymetabolitów wykorzystywanych w terapii onkologicznej wraz z opisem ich przeznaczenia.
Podział antymetabolitów
Antymetabolity można podzielić ze względu na rodzaj bazy azotowej, które są w stanie skutecznie hamować:
- inhibitory puryn
Antymetabolity tego rodzaju hamują syntezę zasad azotowych. W tej grupie znajduje się merkaptopurynę, która jest stosowana podczas leczenia nowotworów takich jak ostra białaczka limfatyczna i białaczka mieloblastyczna oraz choroby im pochodne, azatioprynę, która ma działanie wykazujące aktywność immunosupresyjną i jest stosowana w leczeniu różnych anomalii takich jak toczeń rumieniowaty układowy, małopłytkowość, autoimmunologiczne zapalenie wątroby, pęcherzyca zwykła czy sarkoidoza i autoimmunologiczna niedokrwistość hemolityczna. W tej grupie antymetabolików znajdziemy również tioguaninę, która w medycynie jest podawana pacjentowi onkologicznemu podczas leczenia białaczki nielimfocytowej.
- inhibitory pirydyminy
Antymetabolity z tej grupy hamują syntezę zasad pirydyminowych. Ta grupa leków zawiera takie substancje lecznicze jak 5 – fluorouracyl, który stosuje się podczas leczenia nowotworów okrężnicy, piersi, żołądka i trzustki. Znajduje sie tutaj również floksurydyna, którą stosuje się w leczeniu paliatywnym gruczolakoraka przewodu pokarmowego, który daje przerzuty do wątroby. Nie da się ich usunąć operacyjnie. Do tej grupy leków zalicza się też kapecytabinę, którą stosuje się samodzielnie lub w połączeniu z działaniem docetakselem w terapii osób chorujących na raka piersi, raka jelita grubego i raka żołądka będącego już w zaawansowanym stadium.
- inhibilitory polimerazy DNA
Te antymetabolity wpływają na zahamowanie syntezy enzymów podwójnej nici DNA. W tej grupie wyróżnia się leki takie jak cytarabina i gemcytabina. Cytabinę stosuje się w terapii nowotworów takich jak rak piersi, trzustki, niedrobnokomórkowy rak płuc, białaczka czy chłoniaki Hodgkina i nieziarniczych. Gemcytabina może być podawana pacjentom podskórnie, dożylnie oraz w płynie rdzeniowym w sposób dooponowy. Wykorzystuje się ten środek w procesie leczenia różnych typów białaczki.
- inhibitory kwasu foliowego
Ten rodzaj leków również zalicza się do antymetabolitów. Kwas foliowy to ważny składnik biorący udział w niektórych etapach syntezy nowego DNA. Gdy naukowcy odkryli ważną rolę jaka pełni pojawiła się okazja aby wykorzystać go jako innowacyjny lek w czasie leczenia raka. Inhibitory kwasu foliowego były i są przedmiotem badań, trwają poszukiwania sposobów w jaki można je najowocniej wykorzystać. W grupie tych antymetabolitów znajdziemy aminopterynę i metokrestat, które lekarze stosują w terapii nowotworów takich jak rak piersi, głowy, szyi, chłoniaków nieziarniczych oraz niektórych rodzajów raka płuc.